Khung pháp lý về hộ kinh doanh

Hộ kinh doanh hiện là khu vực kinh tế quan trọng, đóng góp lớn vào tăng trưởng và tạo việc làm tại Việt Nam. Theo số liệu của Cục Thống kê, giai đoạn 2018-2020, cả nước có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo việc làm cho khoảng 8-9 triệu lao động, tương đương khu vực doanh nghiệp tư nhân. Trong đó, trên 100.000 hộ có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ, nhiều hộ kinh doanh vẫn chưa nắm rõ các quy định pháp luật liên quan đến đăng ký, thuế, nghĩa vụ báo cáo và trách nhiệm pháp lý. Điều này dẫn đến không ít trường hợp bị xử phạt vi phạm hành chính, thậm chí bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt.

Dưới đây là các mức phạt hành chính phổ biến đối với hộ kinh doanh, căn cứ theo các quy định pháp luật hiện hành, đặc biệt là Nghị định 122/2021/NĐ-CP, các quy định về thuế và những điểm mới cần lưu ý trong thời gian tới.

Nghị định 168/2025 (có hiệu lực từ 1/1/2026) quy định:

“Hộ kinh doanh do một cá nhân hoặc các thành viên hộ gia đình đăng ký thành lập và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh của hộ.”

Theo đó, cá nhân hoặc các thành viên hộ gia đình là công dân Việt Nam, có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, đều có quyền thành lập hộ kinh doanh (trừ các trường hợp bị cấm theo quy định pháp luật).

Chủ hộ kinh doanh có thể thuê người khác quản lý, điều hành hoạt động, nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm về toàn bộ nghĩa vụ tài chính, thuế và các khoản nợ phát sinh từ hoạt động kinh doanh.

Đáng chú ý, theo Nghị định 296/2025 về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, trong trường hợp hộ kinh doanh không đủ tài sản chung để thi hành quyết định cưỡng chế, cơ quan chức năng có thể khấu trừ tiền hoặc kê biên tài sản của các thành viên đã đăng ký tham gia hộ kinh doanh. Những người trong cùng gia đình nhưng không đăng ký tham gia hộ kinh doanh sẽ không bị áp dụng biện pháp này.

Các vi phạm phổ biến của hộ kinh doanh

Vi phạm về đăng ký kinh doanh

Đây là nhóm vi phạm thường gặp nhất, đặc biệt với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, buôn bán tự phát.

Theo Nghị định 122/2021/NĐ-CP, các hành vi vi phạm phổ biến gồm:

Không đăng ký thành lập hộ kinh doanh trong trường hợp pháp luật yêu cầu phải đăng ký.

Đăng ký kinh doanh nhưng không đúng thẩm quyền hoặc không đủ điều kiện theo quy định.

Không đăng ký thay đổi nội dung Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh khi có thay đổi (địa điểm, ngành nghề, người đại diện…).

Một cá nhân đăng ký nhiều hộ kinh doanh trái quy định.

Mức phạt phổ biến: từ 5 – 10 triệu đồng.

Ngoài phạt tiền, hộ kinh doanh còn buộc phải thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả như đăng ký thành lập hộ kinh doanh hoặc đăng ký thay đổi thông tin theo quy định.

Trường hợp khai không trung thực, cung cấp thông tin sai lệch trong hồ sơ đăng ký, mức phạt có thể tăng lên 10 – 20 triệu đồng.

Vi phạm chế độ thông tin, báo cáo

Nhiều hộ kinh doanh sau khi đăng ký hoạt động không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thông tin với cơ quan quản lý. Đây cũng là nhóm hành vi vi phạm khá phổ biến.

Các hành vi thường gặp gồm:

Không gửi báo cáo theo yêu cầu của cơ quan đăng ký kinh doanh.

Không thông báo khi tạm ngừng hoặc tiếp tục kinh doanh.

Không thông báo khi thay đổi chủ hộ, địa điểm kinh doanh.

Chấm dứt hoạt động nhưng không nộp lại Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh.

Kinh doanh tại nhiều địa điểm nhưng không thông báo cho cơ quan đăng ký, cơ quan thuế hoặc quản lý thị trường.

Mức phạt phổ biến: từ 5 – 10 triệu đồng, kèm theo yêu cầu khắc phục hậu quả như bổ sung hồ sơ, nộp báo cáo hoặc thực hiện thủ tục thông báo theo quy định.

Vi phạm về kê khai, đăng ký và thực hiện nghĩa vụ thuế

Thuế là lĩnh vực mà hộ kinh doanh thường dễ mắc sai sót, đặc biệt đối với các hộ mới thành lập hoặc kinh doanh nhỏ lẻ.

Một số vi phạm thường gặp gồm:

Chậm đăng ký thuế.

Không thông báo tạm ngừng kinh doanh với cơ quan thuế.

Không kê khai hoặc kê khai không đầy đủ doanh thu tính thuế.

Nộp hồ sơ khai thuế không đúng thời hạn.

Mức xử phạt đối với các hành vi này được áp dụng theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế và hóa đơn.

Tùy tính chất, mức độ vi phạm, hộ kinh doanh có thể:

Bị cảnh cáo (đối với vi phạm nhẹ, lần đầu, có tình tiết giảm nhẹ).

Bị phạt tiền từ vài trăm nghìn đến hàng chục triệu đồng.

Ngoài ra, người vi phạm vẫn phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế còn thiếu.

Hành vi trốn thuế

Trốn thuế là hành vi vi phạm nghiêm trọng và bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật.

Theo quy định hiện hành:

Hộ kinh doanh trốn thuế phải nộp đủ số tiền thuế trốn vào ngân sách nhà nước.

Đồng thời phải nộp tiền chậm nộp tính trên số tiền thuế trốn.

Ngoài ra, còn bị xử phạt tiền theo quy định của pháp luật về thuế.

Trường hợp đã hết thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính, hộ kinh doanh không bị phạt tiền, nhưng vẫn phải nộp đủ số tiền thuế trốn và tiền chậm nộp.

Trong trường hợp nghiêm trọng, hành vi trốn thuế còn có thể bị xem xét xử lý hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự.

Một số vi phạm khác cần lưu ý

Ngoài các nhóm vi phạm trên, hộ kinh doanh còn có thể bị xử phạt nếu:

Không thực hiện nghĩa vụ về bảo hiểm xã hội (nếu thuộc đối tượng bắt buộc).

Vi phạm quy định về hóa đơn, chứng từ.

Không đáp ứng điều kiện kinh doanh đối với ngành nghề kinh doanh có điều kiện.

Mức phạt trong các trường hợp này được áp dụng theo các văn bản pháp luật chuyên ngành tương ứng.

Hộ kinh doanh là lực lượng quan trọng của nền kinh tế, song cũng là nhóm dễ gặp rủi ro pháp lý do quy mô nhỏ, kiến thức pháp luật còn hạn chế. Việc không nắm rõ quy định về đăng ký kinh doanh, thuế và nghĩa vụ báo cáo có thể khiến hộ kinh doanh đối mặt với các mức phạt từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng, thậm chí bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt.

Theo số liệu của Cục Thống kê, cả nước hiện có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo việc làm cho khoảng 8-9 triệu lao động, quy mô tương đương khu vực doanh nghiệp tư nhân. Trong số đó, theo thống kê của Cục Thuế, hơn 100.000 hộ đạt doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm.