Sở hữu chéo chính là nguồn gốc của nợ xấu. Sở hữu chéo và tình trạng vốn “ảo” của các ngân hàng vẫn đang tồn tại gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực như làm gia tăng rủi ro hệ thống, tạo điều kiện cho các hành vi chuyển vốn lòng vòng, tăng vốn điều lệ không thực chất…

Bối cảnh toàn cầu hóa và đa dạng hóa các hoạt động kinh doanh thị trường đã, đang và sẽ còn tạo ra những động lực và cơ hội gia tăng các hoạt động đầu tư chéo vào nhau, do đó, sở hữu cổ phần chéo lẫn nhau dưới mọi hình thức ngày càng phức tạp. Sở hữu chéo có thể là trực tiếp hay gián tiếp, trong cùng một pháp nhân hay thông qua một pháp nhân thứ ba giữa các doanh nghiệp (DN), cũng như ngân hàng (NH). Khi A đầu tư vào B và B đầu tư ngược lại vào A;  hoặc cả A và B đầu tư vào C, rồi C đầu tư ngược vào A và B, thì trong mọi trường hợp đầu tư này A và B luôn sở hữu trực tiếp cổ phần của nhau. Còn khi một hay một nhóm nhà đầu tư, hay một DN sở hữu cả NH A và Ngân hàng B, thì thực chất NH A và NH B là sở hữu chéo gián tiếp của nhau.

Lợi ích nhóm là nguyên nhân làm gia tăng sở hữu chéo, đồng thời cũng là rào cản lớn nhất, thao túng và ảnh hưởng đến cả hệ thống trong quá trình xử lý, tái cơ cấu ngân hàng...

Với đặc thù và thực trạng tình hình như trên, vấn đề sở hữu chéo của các TCTD Việt Nam cần được xử lý từng bước, thận trọng và bằng nhiều giải pháp đồng bộ.

Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình khẳng định: NHNN đã và đang xây dựng, thực hiện các quy định, nhóm giải pháp nhằm hạn chế sở hữu chéo, đầu tư chéo, vi phạm sở hữu cổ phần bao gồm: giải pháp về cơ chế chính sách; giải pháp về thanh tra, giám sát; giải pháp tái cơ cấu.

Cụ thể, về cơ chế, chính sách, ngoài Thông tư 09/2014/TT-NHNN ngày 18/3/2014 về "Quy định các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài", NHNN đang xây dựng, hoàn thiện Thông tư hướng dẫn thời hạn, trình tự, thủ tục chuyển tiếp việc cổ đông của TCTD sở hữu cổ phần vượt tỷ lệ quy định tại Luật Các TCTD; Thông tư hướng dẫn điều kiện, hồ sơ, trình tự, thủ tục góp vốn, mua cổ phần của các TCTD. Trong đó có các quy định kiểm soát sở hữu chéo, đầu tư chéo, cho vay cổ đông và người có liên quan, hạn chế chi phối, thao túng TCTD...

Bên cạnh đó, NHNN đã phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định việc thoái vốn đầu tư ngoài ngành của DNNN theo tinh thần Nghị quyết số 15/NQ-CP ngày 6/3/2014 của Chính phủ. Trong đó quy định cụ thể một số nội dung DNNN thoái vốn góp, vốn cổ phần tại TCTD để vừa xử lý vấn đề sở hữu chéo, vừa thúc đẩy tái cơ cấu các TCTD thông qua sáp nhập, hợp nhất và ngăn ngừa việc gia tăng mức độ tập trung sở hữu cổ phần vào một số cổ đông lớn.

Cùng với đó, NHNN sẽ tiếp tục tăng cường thanh tra và NHNN phải có hệ thống thông tin chuẩn để chặn đứng hiện tượng cho vay sân sau của các NHTM.Kinh nghiệm ở nước ngoài cho thấy, để hạn chế rủi ro phát sinh của SHC, cần xử lý từng bước với các giải pháp đồng bộ. Đó là hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan nhằm hạn chế tình trạng SHC. Cơ chế, chính sách buộc các TCTD công khai, minh bạch danh sách cổ đông, xử lý nghiêm việc mượn danh, mạo danh cổ đông cũng cần được thực hiện rốt ráo. Ngoài ra, cần tăng cường công tác thanh tra, giám sát, nhất là đối với hoạt động góp vốn, mua cổ phần; giám sát chặt chẽ quan hệ tín dụng của những cổ đông và người có liên quan tại các TCTD; theo dõi, giám sát chặt chẽ việc mua bán, chuyển nhượng cổ phần trên thị trường chứng khoán...

Việc tái cơ cấu, tháo gỡ dần các mối liên hệ sở hữu chéo trong thời gian qua cũng đã làm lộ diện một số TCTD yếu kém. NHNN đã và đang tiếp tục xem xét từng trường hợp cụ thể để có phương án, hướng dẫn TCTD xử lý. NHNN tiếp tục đánh giá và xác định thêm một số TCTD yếu kém và đưa vào diện tái cơ cấu nhằm xử lý dứt điểm, cơ bản những TCTD yếu kém trong năm 2014 theo đúng mục tiêu và lộ trình đề ra.

Thế Anh (Tổng hợp)