Lực lượng "dân quân hàng hải" ước tính có hàng trăm tàu thuyền và hàng nghìn thuyền viên được cho là do Trung Quốc kiểm soát đặt ra nhiều nghi vấn và lo ngại cho thế giới.

Trung Quốc hiện đang phủ nhận sự tồn tại của lực lượng được phương Tây ví là "Little Blue Men" này.

Tuy nhiên, các chuyên gia phương Tây cho rằng lực lượng "dân quân" này là một phần không thể thiếu của Trung Quốc trong nỗ lực thực thi các yêu sách lãnh thổ của nước này ở Biển Đông và cả những vùng biển khác.

Vào tháng trước, Philippines cáo buộc "lực lượng dân quân biển" gồm hơn 200 tàu đánh cá Trung Quốc tập trung xung quanh bãi Đá Ba Đầu - thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, làm dấy lên phản ứng từ xã hội quốc tế.

Các nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) ở Singapore nói rằng họ chưa từng thấy một hoạt động nào của Trung Quốc với quy mô như vậy trước đây.

"Sự việc ở bãi Đá Ba Đầu có quy mô chưa từng thấy và khiến nhiều nghi vấn được đặt ra: Đó là số lượng lớn nhất mà các tàu cá Trung Quốc từng tập trung tại một rạn san hô ở Trường Sa và còn lưu lại ở đó trong vài tuần".

Đây là "sự hiện diện quy mô lớn và đầy tính đe dọa".

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc biện minh rằng "Do tình hình hàng hải, một số tàu đánh cá đã phải trú gió ở gần khu vực đó, điều này khá bình thường", đồng thời tuyên bố "Không hề có lực lượng dân quân hàng hải Trung Quốc như cáo buộc".

Ảnh vệ tinh của Maxar Technologies cho thấy các tàu Trung Quốc tập trung ở khu vực Đá Ba Đầu, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, ngày 23/3/2021 (Ảnh: AP)

Lực lượng dân quân biển Trung Quốc bị cáo buộc hoạt động như thế nào?

Bất chấp sự phủ nhận của chính phủ Trung Quốc, giới chuyên gia Phương Tây đang ngày càng thấy rõ ràng hơn sự hiện diện của lực lượng mà họ gọi là "Dân quân Hàng hải thuộc Lực lượng Vũ trang Nhân dân" (PAFMM).

Carl Schuster, cựu giám đốc hoạt động tại Trung tâm tình báo chung của Bộ chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ, gọi đây là "Lực lượng dân quân vũ trang nhân dân không đánh cá".

"Họ có vũ khí tự động trên tàu và thân tàu được gia cố, khiến các tàu [Trung Quốc] rất nguy hiểm ở cự ly gần. Ngoài ra, chúng có tốc độ tối đa khoảng 18-22 hải lý/giờ, nhanh hơn 90% các tàu đánh cá trên thế giới."

Một số chuyên gia đã gọi lực lượng dân quân này là "Little Blue Men". Cụm từ này ám chỉ màu sắc của vỏ thuyền, và là sự so sánh tương đồng với "Little Green Men" của Nga - những người lính mặc quân phục màu xanh lá cây hoạt động tại Crimea khi Moskva sáp nhập bán đảo này năm 2014.

Báo cáo tháng 12/2020 của những người đứng đầu Hải quân, Thủy quân lục chiến và Cảnh sát biển Hoa Kỳ cho biết: "Lực lượng Dân quân Hàng hải được Bắc Kinh sử dụng để 'lật đổ chủ quyền của các quốc gia khác' và thực thi các yêu sách trái pháp luật."

Conor Kennedy và Andrew Erickson, hai chuyên gia hàng đầu của Mỹ về chủ đề này, đã viết: "Lực lượng dân quân là một thành phần quan trọng của Lực lượng Vũ trang Trung Quốc và là một phần của cái mà họ gọi là 'Hệ thống Lực lượng Vũ trang Nhân dân'. Đây là một lực lượng được nhà nước tổ chức, phát triển và kiểm soát, hoạt động theo một chuỗi dưới sự chỉ huy quân sự trực tiếp để tiến hành các hoạt động do nhà nước Trung Quốc bảo trợ."

Erickson cho biết lực lượng dân quân này bị cáo buộc được tích hợp với đội tàu đánh cá của Trung Quốc với hơn 187.000 tàu thuyền, nhưng số lượng thực tế của các tàu được vũ trang trong đó vẫn chưa được xác định rõ ràng.

Dù ở cấp bậc nào, các chuyên gia cho rằng lực lượng có thể dẫn dắt đội tàu đánh cá lớn thực hiện các hành động nhằm thúc đẩy các chính sách và yêu sách lãnh thổ của chính phủ Trung Quốc - bao gồm cả những áp đặt phi lý về chủ quyền ở Biển Đông.

"Trung Quốc thường giữ bí mật về Lực lượng Biển Thứ 3 của họ (đứng sau Hải quân và Hải cảnh), lực lượng này có thể lên tới hàng nghìn tàu và hàng chục nghìn nhân viên. Và còn có thể nhiều hơn nữa."

"Đơn vị PAFMM đặc biệt này cũng là đơn vị chuyên nghiệp nhất của Trung Quốc. Lực lượng này có xuất thân từ các cựu chiến binh và không được trả lương dựa trên việc đánh bắt thương mại rõ ràng nào."

Một báo cáo năm 2020 của Bộ Quốc phòng Mỹ cho hay, quân đội Trung Quốc chỉ đề cập đến 84 tàu dân quân biển thực tế. Và những tàu này thuộc quản lý của đảo Hải Nam.

Tuy nhiên, những chiếc thuyền được nhìn thấy xung quanh bãi Đá Ba Đầu trong những tuần gần đây trông khác với những chiếc thuyền ở đơn vị Hải Nam, cho thấy số lượng thuyền dân quân toàn thời gian nhiều hơn so với con số trước đây.

"Không có bằng chứng nào cho thấy việc lực lượng này đánh bắt cá."

Tàu hải cảnh Trung Quốc được ghi lại trong vụ đuổi theo tàu dân sự chở nhóm phóng viên Philippines trên Biển Đông, ngày 8/4/2021 (Ảnh: ABS-CBN)

Mục đích của dân quân biển

Các chuyên gia phương Tây cho biết khái niệm lực lượng dân quân hàng hải hay hải quân không thường xuyên cho phép Trung Quốc đưa ra yêu sách lãnh thổ với số lượng lớn.

Jay Batongbacal, giám đốc của Viện Hàng hải tại Đại học Philippines, tóm tắt những gì Bắc Kinh đã thực hiện trong những tuần gần đây tại bãi Đá Ba Đầu và những năm gần đây trên Biển Đông: Trung Quốc đã áp đặt yêu sách chủ quyền với hơn 3.3 triệu km2 diện tích mặt nước ở vùng biển này.

"Đó thực sự là mục tiêu của chiến lược Trung Quốc, nhằm thiết lập quyền kiểm soát và thống trị trên thực tế đối với toàn bộ Biển Đông thông qua các động thái gia tăng này," ông nói.

Từ quan điểm chiến thuật, các tàu đánh cá đại diện cho hàng trăm chướng ngại vật mà một đối thủ như Hải quân Mỹ sẽ phải giải quyết. Ngay cả những tàu đánh cá thực sự, không vũ trang hoạt động dưới sự chỉ huy của các tàu dân quân hàng hải cũng có thể là một lực lượng quân sự hiệu quả.

Từ quan điểm chiến lược, "thách thức các tàu này là điều nguy hiểm", đặc biết là đối với các quốc gia Đông Nam Á có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông nhưng không có đủ sức mạnh quân sự để chống lại Trung Quốc.

Bắc Kinh nói rằng các tàu cá "dân quân biển" không phải là tàu quân sự, họ có thể tuyên bố rằng bất kỳ hành động nào chống lại họ của hải quân hoặc lực lượng bảo vệ bờ biển nước ngoài sẽ trở thành một cuộc tấn công nhằm vào dân thường Trung Quốc.

Sức mạnh của lực lượng dân quân hàng hải là khả năng phủ nhận của nó, điều này cho phép các tàu của họ quấy rối và đe dọa tàu dân sự và tàu chiến nước ngoài trong khi khiến Trung Quốc có thể dễ dàng phủ nhận liên kết với các hoạt động này.