Ngày 5/2, tại một phiên tòa kháng án cấp liên bang, yêu cầu khẩn cấp về việc khôi phục lại lệnh cấm công dân 7 nước Hồi giáo nhập cư vào Mỹ của Tổng thống Donald Trump từ phía Chính phủ Mỹ đã bị từ chối.
Thẩm phán James Robart
Theo yêu cầu của Tòa kháng cáo khu vực số 9 của Mỹ (The Ninth Circuit Court of Appeals), cả hai bên phải nộp các lập luận pháp lý chậm nhất là vào thứ 2, trước khi tòa đưa ra quyết định cuối cùng.
Như vậy ở thời điểm hiện tại quyết định ngừng lệnh cấm của thẩm phán James Robart sẽ có hiệu lực.
Trước đó Bộ Tư pháp Mỹ đã nộp đơn kháng cáo, yêu cầu dừng thi hành quyết định của thẩm phán Robart. Sắc lệnh gây tranh cãi của ông Trump cấm các công dân từ 7 nước Hồi giáo nhập cảnh vào Mỹ trong 90 ngày tới, tạm ngưng chấp nhận người tị nạn vào Mỹ trong 120 ngày tới và ngừng vô thời hạn đối với người tị nạn Syria.
Bộ Tư pháp lập luận rằng chặn đứng lệnh cấm nhập cảnh sẽ “gây tổn hại cho dân chúng” và “là hành động phê phán quyết định về an ninh quốc gia của Tổng thống”.
Hôm 3/2, ông Robart ra phán quyết rằng các bang nộp đơn kiện ( Washington và Minnesota) đã “có thể chứng minh họ đang đối mặt với những thiệt hại nhanh chóng và không thể đền bù được mà sắc lệnh nhập cư của ông Trump gây ra”. Ông giải thích thêm rằng sắc lệnh này ảnh hưởng nghiêm trọng đến “các công dân về mặt việc làm, giáo dục, kinh doanh, quan hệ trong gia đình và nhu cầu tự do đi lại”.
Sở dĩ thẩm phán Robart có thể chặn được sắc lệnh của ông Trump là vì nhà nước Mỹ được thiết kế theo mô hình tam quyền phân lập. Quốc hội nắm quyền lập pháp. Tổng thống nắm quyền hành pháp còn tòa án tối cao và các tòa án cấp dưới nắm quyền tư pháp.
Mục đích của việc phân quyền là tạo nên hệ thống kiểm soát và cân bằng. Mỗi nhánh có thể hạn chế quyền lực của nhánh kia để không một nhánh nào trở nên quá mạnh mẽ, đảm bảo rằng quyền lực giữa ba bên cân bằng.
Hệ thống tòa án liên bang Mỹ gồm ba cấp độ: tòa án địa phương - tòa sơ thẩm, tòa án khu vực - cấp phúc thẩm đầu tiên, và tòa án tối cao - cấp phúc thẩm cao nhất. Các tòa này có quyền thẩm định xem một đạo luật hoặc một quy định nào đó của chính quyền có vi phạm hiến pháp hay xâm phạm quyền cá nhân của người dân hay không. Việc xem xét này phải thông qua các vụ án, tức là có người khởi kiện (trong trường hợp này là bang Washington và Minnesota), chứ toà không tự mang một luật hay chính sách nào đó ra để xem xét.
Các thẩm phán liên bang và các thẩm phán tòa tối cao được tổng thống lựa chọn và phê chuẩn với sự gợi ý và tán thành của thượng viện. Các thẩm phán có thể tại vị suốt đời, nhưng rất nhiều người đã từ chức hoặc nghỉ hưu sớm. Các thẩm phán này cũng có thể bị bãi nhiệm bởi ủy ban đại diện và các cáo buộc của thượng viện nếu có hành vi không đúng đắn.
James Robart là thẩm phán liên bang tại tòa quận Tây Washington, tức là tòa liên bang cấp thấp nhất. Dù vậy, vì là tòa liên bang, thẩm phán vẫn có quyền đưa ra phán quyết có hiệu lực toàn quốc.
Phương Anh (T/h)