Vạn chài Văn Đức nằm nép mình vào bãi đê sông Hồng thuộc thôn Trung Quan (xã Văn Đức). Xóm có hơn 80 hộ gia đình với gần 300 nhân khẩu. Trong đó, số trẻ em đang theo học THCS và tiểu học chiếm 70% còn 30% là thất học hoặc bỏ học giữa chừng vì hoàn cảnh khó khăn.

Con đường đất ngoài phía bãi dẫn từ bờ đê ra tới xóm chài đến nửa cây số vừa nhỏ, vừa lầy lội và rậm rạp cỏ mọc 2 ven đường. Trước mắt chúng tôi là những ngôi nhà tạm bợ mà theo như ông Đặng Công Dũng dẫn đường cho biết là chỉ có khoảng 10 hộ gia đình góp nhặt cả đời mới đủ tiền mua đất trên bờ. Số còn lại mỗi hộ gia đình với 5 đến 7 nhân khẩu phải sống chui rúc trên chiếc thuyền cũ vỏn vẹn hơn 30m2.

Đám trẻ con ríu rít đón khách và mừng rỡ như thể đã lâu lắm rồi vạn chài không có người ngoài đến chơi. Nhìn đứa nào cũng nhem nhuốc. Đứa bế em, đứa bế cháu, đứa phụ giúp bố mẹ chuẩn bị ngư cụ đánh bắt cá tôm…

Một số đứa bé vừa đi học về, tiếc cái không khí vui vẻ ở trường và thích cái áo mới nên còn chưa cởi bỏ, vẫn chiếc khăn quàng đỏ trên vai. Nhiều đứa say sưa ngắm những cuốn sách mới và thỉnh thoảng lại đưa lên mũi hít hít mùi giấy mới.

Theo thống kê của xã Văn Đức, đại đa số trẻ em xóm chài chỉ học đến lớp 9 rồi nghỉ ở nhà giúp gia đình lo cái ăn, cái mặc và nuôi những đứa còn nhỏ hơn đi học.

Dù trẻ em xóm chài học được và cũng rất thích học nhưng chẳng đứa nào được học tiếp lên cao chỉ vì mải lo kiếm miếng sinh nhai và gia đình nghèo.

Có đủ lý do để lý giải cho sự nghèo của người dân làng chài Văn Đức. Công việc chài lưới trên các con sông và kênh rạch nội đồng đối với ngư dân nơi đây là một nghề chính nhưng chẳng đủ để đảm bảo cuộc sống.

Do nguồn nước trên các con sông ngày thêm ô nhiễm và tình trạng đánh bắt bằng điện tận diệt khiến cho con tôm, cua, cá dần cạn kiệt.

 Kể từ khi hai xưởng giặt là của ông chủ Tuấn đặt tại xã Kim Lan đi vào hoạt động thì cuộc sống của nhiều người dân xung quanh bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Có mặt tại làng chài, chúng tôi thấy hàng chục gia đình quây quần sinh sống trên những con thuyền được cải tạo lại làm nhà ở, xung quanh đó là rất nhiều người đang “vớt” cá chết ra khỏi các bè cá nuôi.

Ông Nguyễn Văn Liên năm nay 70 tuổi buồn bã nói: Bà con nơi đây trải qua nhiều năm làm đủ các loại nghề vẫn không đủ sống nên khoảng chục năm trở lại đây, một số hộ chuyển qua vay tiền để nuôi cá bè.  Ban đầu cũng làm ăn được nhưng hai năm nay không hiểu vì sao nước trên sông ô nhiễm nặng khiến cá chết hàng loạt, nhiều hộ lâm vào cảnh tay trắng, nợ nần chồng chất. Bản thân người dân nơi đây cũng không dám dùng nước sông để ăn như trước mà phải đi mua nước sạch về dùng.

Lý giải nguyên nhân vì sao, anh Hoàng, một trong những chủ bè cá bức xúc cho biết: Ô nhiễm có nhiều nguyên nhân, một phần do ô nhiễm chung nhưng chủ yếu là từ khi hai xưởng giặt là đặt ở xã Kim Lan đi vào hoạt động thì cá tôm chết hàng loạt. Chúng tôi đã gửi đơn lên xã, huyện nhưng không có hồi âm gì cả. Cứ đà này chỉ trong một thời gian ngắn nữa thôi, người dân làng chài sẽ trắng tay.

“Việc làm hàng ngày của mấy chục hộ nuôi cá ở đây là vớt cá chết. Chúng tôi chờ hết lứa cá này rồi đợi các cơ quan chức năng về tìm hiểu nguyên nhân cá chết” - anh Hoàng nói.

Ông Đặng Công  Hưng cho biết: Nghèo đối với xóm chài ở đây trở thành gia truyền. Vì nhiều thế hệ mù chữ nên chỉ biết mỗi nghề chài lưới, không chuyển làm nghề khác được. Mọi chính sách xã hội của người dân làng chài chưa được chính quyền quan tâm như trong đất liền nên người dân chúng tôi còn khổ lắm. Hơn nữa, bà con không có đất để làm nhà và cũng không có đất để mà làm nông nghiệp. Thành ra cái nghèo cứ luẩn quẩn bám lấy vạn chài Văn Đức. Xóm chài có hơn 80 hộ gia đình thì có tới 90% thuộc diện nghèo và cận nghèo.

Văn Đức là tên một xóm chài rất có ý nghĩa. Học sinh nơi đây rất chăm học, rất muốn học để có điều kiện được đổi đời. Nhưng chỉ vì cái nghèo truyền kiếp của ông cha mà trẻ con vạn chài đa số vẫn phải tạm gác sách vở để tìm kế sinh nhai trên những con thuyền, dòng nước.

Đình Dũng