TMĐT bùng nổ, sức ép lớn quản lý thuế

Chi cục Thương mại điện tử, Cục Thuế cho hay, hoạt động thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam đang thay đổi mạnh, hình thành nhiều mô hình kinh doanh mới, tối ưu hơn so với phương thức truyền thống. Các nền tảng bán hàng trực tuyến từng bước thay thế cửa hàng vật lý; dịch vụ số phát triển nhanh trong tài chính, ngân hàng và nhiều lĩnh vực khác. Việc kinh doanh không còn phụ thuộc không gian hay thời gian, hàng hóa và dịch vụ lưu thông xuyên biên giới qua các nền tảng số, đặt ra yêu cầu cấp thiết cho cơ quan thuế trong quản lý nghĩa vụ người nộp thuế.

Từ sau năm 2016, TMĐT Việt Nam tăng trưởng liên tục ở mức hai con số. Ngay cả năm 2021, khi GDP chỉ tăng 2,58% do ảnh hưởng của COVID-19, TMĐT vẫn tăng 6%, đạt 13,7 tỷ USD. Năm 2022, thị trường tiếp tục tăng khoảng 15%, đạt 16,4 tỷ USD, lần đầu vượt mốc 16 tỷ USD. Việt Nam hiện nằm trong nhóm thị trường TMĐT phát triển nhanh nhất Đông Nam Á, đứng thứ hai về tốc độ tăng trưởng, hướng tới quy mô 25 tỷ USD vào năm 2025, tương đương khoảng 20% GDP.

Đến năm 2022, Việt Nam có khoảng 57 triệu người tiêu dùng trực tuyến và dự kiến sớm chạm mốc 60 triệu. Chi tiêu bình quân đạt 260 - 285 USD/người/năm, đưa doanh thu TMĐT bán lẻ chiếm 7,2 - 7,8% tổng mức bán lẻ cả nước. Khoảng 90% người dùng số cho biết sẽ tiếp tục hoặc gia tăng mua sắm trực tuyến trong thời gian tới. Quy mô và tốc độ này cho thấy tiềm năng lớn nhưng cũng tạo áp lực không nhỏ với công tác quản lý thuế.

Theo Chi cục Thương mại điện tử, thời gian qua, ngành Thuế đã triển khai nhiều giải pháp và đạt kết quả tích cực. Số thu từ thương mại điện tử trong nước tăng mạnh: năm 2022 đạt 83.000 tỷ đồng; năm 2023 đạt 97.000 tỷ đồng; năm 2024 là 116.000 tỷ đồng; lũy kế 9 tháng 2025 đạt 152.000 tỷ đồng, tăng 64% so với cùng kỳ. Đối với nhà cung cấp nước ngoài, đến 30/9/2025 đã có 176 đơn vị đăng ký, kê khai và nộp thuế qua cổng điện tử, với số thu 9 tháng đạt 8,73 nghìn tỷ đồng, tăng 42%.

Bên cạnh đó, cơ quan Thuế triển khai quy định sàn TMĐT có chức năng thanh toán phải khai và nộp thay thuế cho hộ, cá nhân kinh doanh; sau hơn hai tháng thực hiện, đã có 63 sàn tham gia với số thu 1,07 nghìn tỷ đồng. Ngành Thuế cũng đang xây dựng cơ sở dữ liệu TMĐT từ các sàn, đơn vị vận chuyển, trung gian thanh toán và ngân hàng – nền tảng quan trọng để quản lý thuế trong bối cảnh kinh tế số phát triển nhanh.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho rằng công tác quản lý thuế đối với thương mại điện tử thời gian qua đã có những chuyển biến rõ rệt nhờ quá trình số hóa mạnh mẽ của cơ quan Thuế. Việc áp dụng hóa đơn điện tử và đồng bộ dữ liệu từ máy tính tiền đến cơ quan thuế đã giúp nâng cao tính minh bạch, hạn chế thất thu và tạo bình đẳng giữa kinh doanh TMĐT và kinh doanh truyền thống. Đặc biệt, kết quả cho thấy doanh thu thực tế của các hộ kinh doanh TMĐT chuyển từ khoán sang kê khai – xuất hóa đơn cao hơn nhiều so với mức khoán trước đây, phản ánh hiệu quả của việc chuẩn hóa dữ liệu.

Trong lĩnh vực kinh doanh trên nền tảng số, bà Cúc đánh giá việc vận hành Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài (NCCNN) là bước tiến quan trọng. Nhờ cơ chế cho phép doanh nghiệp nước ngoài không hiện diện tại Việt Nam vẫn có thể đăng ký, kê khai và nộp thuế từ xa, công tác quản lý thuế TMĐT xuyên biên giới trở nên minh bạch, đầy đủ hơn. Số lượng 176 NCCNN đã kê khai, nộp thuế qua cổng tính đến tháng 9/2025 cho thấy cơ chế này phù hợp với thông lệ quốc tế và tăng cường hiệu quả thu ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, bà cũng đánh giá cao Cổng thông tin điện tử dành cho hộ, cá nhân kinh doanh TMĐT, tạo kênh đăng ký, kê khai, nộp thuế tập trung cho hàng trăm nghìn người bán trên các nền tảng số. Cùng với việc cấp gần 200.000 mã số thuế cho hộ, cá nhân kinh doanh TMĐT, hệ thống này giúp quản lý đầy đủ hơn hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ trước đây rất khó kiểm soát.

Cải cách theo hướng minh bạch, giảm chi phí tuân thủ

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Cúc cho rằng quá trình triển khai chính sách thuế TMĐT vẫn còn thách thức, nhất là khi một bộ phận cá nhân kinh doanh còn hạn chế trong việc tiếp cận công nghệ, quy trình kê khai vẫn có điểm phức tạp và chính sách thuế còn bất cập trong thực thi. Bà kiến nghị tiếp tục cải cách theo hướng giảm chi phí tuân thủ, đơn giản hóa quy trình và tăng tính minh bạch, nhằm hoàn thiện hệ thống quản lý thuế TMĐT trong thời gian tới.

Đồng quan điểm với bà Cúc, ông Hoàng Duy Chính, Phó trưởng Ban Tài chính - Kế toán, Tổng Công ty cổ phần Bưu chính Viettel (Viettel Post) nhấn mạnh thêm, thực tế cho thấy, việc tuân thủ nghĩa vụ thuế trong lĩnh vực thương mại điện tử hiện nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Trước hết là sự thiếu hiểu biết và tâm lý e ngại thuế. Phần lớn người bán nhỏ chưa nắm rõ ngưỡng doanh thu tính thuế, loại thuế phải nộp và quy trình kê khai. Họ không có ý định trốn tránh, nhưng lại chưa được hướng dẫn bằng ngôn ngữ đơn giản, gần gũi và dễ hiểu.

Bên cạnh đó, các thủ tục kê khai điện tử vẫn còn phức tạp, khiến nhiều người sợ sai, sợ bị xử phạt, từ đó chọn né tránh thay vì chủ động thực hiện nghĩa vụ. Một điểm yếu khác là chưa có cơ chế “tự sửa sai lần đầu” cho người nộp thuế. Nhiều trường hợp sai sót nhỏ, do không được phát hiện và cảnh báo kịp thời, sau một thời gian lại bị xử lý hành chính, làm giảm động lực tự giác – yếu tố rất quan trọng trong quản lý thuế hiện đại.

Cùng với đó, thương mại điện tử là lĩnh vực mang tính phi truyền thống, đa nền tảng và xuyên biên giới, khiến việc xác định địa điểm kinh doanh của người bán và người mua gặp nhiều khó khăn. Đây là thách thức lớn trong việc xác định chính xác đối tượng và doanh thu chịu thuế. Tuy nhiên, chính các đơn vị giao hàng và sàn thương mại điện tử lại nắm giữ dữ liệu thực tế quan trọng như quy mô giao dịch, tần suất bán hàng, doanh thu, thông tin về khách hàng và người bán. Đây là nguồn dữ liệu có thể trở thành cầu nối hiệu quả giữa người nộp thuế, cơ quan thuế và đơn vị quản lý, góp phần minh bạch hóa hoạt động thương mại điện tử.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Chính bày tỏ, để khơi dậy tinh thần tự giác nộp thuế, cần chuyển cách tiếp cận từ “quản lý” sang “đồng hành”. Người bán hàng online, sàn thương mại điện tử và các đơn vị giao hàng không nên chỉ được xem là đối tượng chịu sự giám sát, mà cần được coi là những đối tác cùng tham gia vào quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế.

Theo đó, trước hết là nâng cao nhận thức của người bán thông qua chiến dịch truyền thông với thông điệp “Thuế dễ hiểu - Dễ làm - Dễ nộp”. Các video hướng dẫn ngắn, dễ hiểu, cùng với các buổi tập huấn trực tuyến miễn phí có thể giúp người bán hàng nhỏ lẻ tự tin hơn khi kê khai và nộp thuế điện tử. Cần nghiên cứu cơ chế cho phép công khai dữ liệu giao dịch giữa người bán, cơ quan thuế và sàn thương mại điện tử để tăng tính minh bạch, đồng thời xây dựng chính sách ưu đãi phí hoặc hỗ trợ thuế đối với các doanh nghiệp logistics và sàn thương mại điện tử tích cực hợp tác trong công tác thu thuế.

Đáng chú ý, Viettel Post đề xuất giải pháp công nghệ nhằm đơn giản hóa quy trình kê khai thuế cho người bán nhỏ. Theo đó, hướng dẫn thuế có thể được tích hợp ngay trên ứng dụng giao hàng hoặc sàn thương mại điện tử. Khi người bán tạo đơn, hệ thống sẽ tự động hiển thị video hướng dẫn ngắn gọn dưới hai phút, kèm lựa chọn kê khai hoặc ủy quyền nộp thuế thay. Mỗi vận đơn sẽ được gắn với mã định danh người bán (mã số thuế hoặc căn cước công dân) để truy xuất nguồn gốc giao dịch.

Đồng thời, khi phát hiện sai sót, hệ thống có thể gửi thông báo tự động để người bán chủ động sửa sai trong lần đầu, tránh bị xử phạt, đồng thời tăng tính minh bạch và niềm tin vào cơ quan thuế.

Trong khi đó, theo đại diện Chi cục Thương mại Điện tử, trong thời gian tới, xây dựng các chính sách, quy định về quản lý TMĐT, quản lý thuế TMĐT sẽ ban hành Luật Thương mại điện tử và Luật Quản lý Thuế cùng thời gian, theo đó sẽ quản lý chặt chẽ hơn các chủ thể kinh doanh thương mại điện tử: phải đăng ký, khai báo định danh, theo căn cước công dân, số điện thoại, địa chỉ, tài khoản ngân hàng và các đơn vị thanh toán, vận chuyển phải cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý nhà nước. Chế tài xử lý người nộp thuế không kê khai, kê khai chưa đúng, chưa đầy đủ, nợ thuế…

Cơ quan thuế quản lý chặt chẽ các đối tượng kinh doanh thương mại điện tử, quản lý đối tượng kinh doanh thương mại điện tử, áp dụng rủi ro, tăng cường công tác thanh tra kiểm tra. Thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về thương mại điện tử

Thông điệp: “Ngành Thuế sẽ luôn đồng hành cùng phát triển với các doanh nghiệp kinh tế số, các doanh nghiệp đa quốc gia”; đồng thời cam kết đóng vai trò người bạn đồng hành tin cậy, vừa là cơ quan quản lý, vừa là đối tác hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện đúng nghĩa vụ thuế. Mục tiêu chung là phát triển nền kinh tế số một cách bền vững, trong đó mọi thành phần kinh tế đều đóng góp xứng đáng vào ngân sách, và ngược lại, được thụ hưởng những lợi ích của một môi trường kinh doanh công bằng, thuận lợi.