Khát khao đòi độc lập

Trong lịch sử, lúc nào ở Scotland cũng tiềm tàng các phong trào nếu không phải là đòi độc lập thì cũng là mong muốn có thêm quyền tự trị. Vào năm 1979, trong cuộc trưng cầu dân ý lần đầu tiên về việc trao quyền tự trị cho Scotland, đảng Dân tộc Scotland (SNP) đã thành công trong cuộc vận động được 52% số cử tri đi bầu ủng hộ việc Scotland được phép có chính phủ tự trị với quốc hội riêng. Tuy nhiên khi đó tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu chỉ có hơn 63% nên kết quả không được chính quyền trung ương chấp nhận.

Vào năm 1997, khi người Scotland một lần nữa có cơ hội trả lời trưng cầu dân ý về quyền tự trị, số người đồng ý đã lên tới gần 75%. Từ đó tới nay, Scotland có chính phủ và nghị viện riêng với một số quyền tự quyết nhất định. Tới năm 2007, SNP giành được quyền lãnh đạo chính phủ Scotland và Thủ hiến Alex Salmond bắt đầu khởi động chiến dịch đòi độc lập, với đỉnh điểm là cuộc trưng cầu dân ý sắp diễn ra vào ngày 18/9.

Cuộc bỏ phiếu lần này khởi nguồn từ chiến thắng đầy bất ngờ của Đảng Dân tộc Scotland (SNP) trong cuộc bầu cử năm 2011 trong bối cảnh các chính sách thắt lưng buộc bụng của Anh gây ra những hệ quả tiêu cực. Alex Salmond - lãnh đạo của đảng SNP – cho rằng Scotland nên đi theo mô hình giống như các quốc gia châu Âu nhỏ hơn như Na Uy và tự kiểm soát nền tài chính.

Phe nói "có"

Cho đến giờ thì các cuộc khảo sát ý kiến cử tri đều cho thấy hai phía đồng ý (có) và không đồng ý (không) đang ở trong thế so kè quyết liệt, với phe “không” thường dẫn trước vài phần trăm. Việc phe “có” lần đầu tiên bứt phá giành 51% hồi đầu tháng đã làm chính phủ trung ương ở London hốt hoảng và nhanh chóng đưa ra những lời hứa hẹn về việc trao thêm quyền quyết định các vấn đề thuế và chi tiêu nếu người Scotland chấp nhận nói “không”.

Những lý do mà phe “có” đưa ra đều là những đề tài nóng không chỉ ở riêng Scotland mà còn ở cả nước Anh và châu Âu, nhất là kể từ đợt khủng hoảng tài chính năm 2008: Bất bình đẳng kinh tế, tình trạng thất nghiệp kéo dài, cắt giảm phúc lợi xã hội trong khi lại ưu đãi cho việc giải cứu các đại ngân hàng, tình trạng nền kinh tế phụ thuộc quá nhiều vào các ngành ngân hàng và tài chính… Phe “có” tin rằng một nước Scotland độc lập sẽ đưa ra được giải pháp cho những vấn đề kể trên tốt hơn cách mà chính quyền ở London đã và đang lựa chọn.

Vấn đề rời hay ở lại EU cũng tạo nên sự bất đồng giữa dân Scotland và người Anh. Trong những năm gần đây, khi đa số dân Anh đang ủng hộ việc rời khỏi EU thì người Scotland lại có quan điểm ngược lại.

Chiến dịch vận động ở lại

Những người không ủng hộ quyết định độc lập cho rằng, Scotland sẽ an toàn và thịnh vượng hơn khi là một phần của Vương quốc Anh với hơn 3 thế kỷ gắn kết lịch sử.

Chiến dịch “Better Together” cho rằng Scotland vẫn nên là một phần của nước Anh bởi điều này giúp tiếng nói của Scotland có trọng lượng hơn trên thế giới đồng thời chống đỡ tốt hơn với các cú sốc tài chính. Cả ngân hàng  Royal Bank of Scotland và Lloyds Banking Group – đều đã được chính phủ giải cứu năm 2008 – đều tuyên bố họ sẽ chuyển trụ sở tới Anh nếu như Scotland tách khỏi Anh. Nếu độc lập, Scotland cũng phải nộp đơn gia nhập EU. Tại sao phải thay đổi mọi thứ khi nền kinh tế Anh đang tăng trưởng trở lại và tỷ lệ thất nghiệp đang giảm xuống?

Trong khi đó, một ngày trước trưng cầu dân ý, số người phản đối Scotland độc lập chiếm đa số. Đây là kết quả khảo sát của Viện ICM và Viện Opinium, được công bố đúng một ngày trước cuộc trưng cầu dân ý lớn nhất trong lịch sử Scotland.

Theo Viện ICM, 14% người được hỏi chưa quyết định sẽ bỏ phiếu "có" hay "không". The Scotsman cho biết, số người đồng ý độc lập chiếm 41%, còn lại số người phản đối chiếm 45%. Tuy nhiên, so với kết quả tháng trước cũng do ICM thực hiện, tỷ lệ người phản đối độc lập đang giảm mạnh. 55% người phản đối trong tháng trước, so với 45% người phản đối trong khảo sát mới công bố.

Theo Opinium, tỷ lệ người ủng hộ độc lập tăng 1 điểm phần trăm, lên 48% so với cuộc khảo sát được công bố cuối tuần trước.

Nhiều người nổi tiếng, từ Mick Jagger cho tới J.K. Rowling, đều đang hối thúc Scotland ở lại Vương quốc Anh trong khi ngôi sao điện ảnh Sean Connery cho rằng bỏ phiếu là một cơ hội không nên bỏ lỡ.

Hiệu ứng dây chuyền nếu Scotland độc lập

Các chính trị gia Scotland đang vẽ ra viễn cảnh của một nước Scotland độc lập. Quốc gia này sẽ có số dân 5,3 triệu người – chưa bằng 1/10 so với tổng số dân của nước Anh hiện nay. Kinh tế của Scotland chủ yếu dựa vào nguồn tài nguyên dầu khí ở biển Bắc.

Tuy nhiên, cuộc bỏ phiếu ở Scotland sẽ có tác động lớn đến các phong trào ly khai ở một số nơi khác, đặc biệt là kế hoạch bỏ phiếu rời Tây Ban Nha của Catalonia vào tháng 11 tới.

Việc Scotland tách khỏi Vương quốc Anh đặt ra nhiều câu hỏi về cách phân chia tài sản quốc gia, chính sách ngoại giao... Liệu Scotland có là thành viên EU hay tiếp tục ở trong NATO? Họ có tiếp tục sử dụng đồng bảng hay sẽ thiết lập tiền tệ mới? Đây là những câu hỏi đáng chú ý nhưng dư chấn quan trọng hơn cả là việc Scotland độc lập sẽ có hiệu ứng như thế nào với cả châu lục và thế giới.

Nếu Scotland độc lập, đây sẽ là vấn đề hệ trọng. Khi một khối liên hiệp tồn tại qua nhiều thế kỷ có thể bị xem xét lại thì mọi trường hợp khác đều có thể. Người ủng hộ độc lập cho Scotland lập luận họ là một dân tộc riêng và mỗi dân tộc có quyền tự quyết số phận của họ, thế nên họ sẽ chọn tách ra khỏi liên hiệp. Nhưng nếu người Scotland có quyền tự quyết thì những nơi khác ở châu Âu sẽ ra sao?

Thậm chí, hiệu ứng Scotland có thể vượt khỏi châu Âu, với vô số phong trào ly khai ở Ấn Độ, Trung Quốc, châu Phi và những nơi khác.

Trâm Anh (TH)