Sự tăng vọt về định giá của các doanh nghiệp tập trung vào trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm dấy lên cuộc tranh luận gay gắt giữa giới đầu tư và các nhà kinh tế.

Khi chi phí đầu tư cho hạ tầng và nghiên cứu đạt mức kỷ lục, trong khi doanh thu chưa theo kịp, nhiều chuyên gia lo ngại rằng thị trường AI đang hình thành một bong bóng đầu cơ. Điều này đặt ra câu hỏi quan trọng: nếu bong bóng AI vỡ, liệu kinh tế Mỹ có đủ sức chống đỡ?

Nền kinh tế AI dựa trên đầu cơ và nợ vay

Tranh luận về khả năng chống chịu của Mỹ xoay quanh mức độ đầu cơ trong làn sóng đầu tư hiện nay. Ban đầu, các khoản chi khổng lồ cho trung tâm dữ liệu và chip được tài trợ từ nguồn tiền mặt dồi dào của những tập đoàn lớn như Meta, Microsoft và Google.

Điều này tạo ra lớp đệm an toàn, giúp hạn chế rủi ro nếu dự án thất bại. Tuy nhiên, bức tranh đang thay đổi theo hướng đáng lo ngại.

Chỉ trong một năm, nhiều doanh nghiệp lớn đã cam kết chi hơn 400 tỷ USD cho đầu tư và nghiên cứu phát triển, trong khi doanh thu chỉ chiếm một phần nhỏ so với con số này.

Đáng chú ý, các công ty như Oracle và nhiều nhà cung cấp dịch vụ điện toán đám mây đã bắt đầu tìm đến thị trường trái phiếu để huy động vốn cho tham vọng AI. Việc chuyển sang sử dụng đòn bẩy tài chính được xem là tín hiệu cảnh báo.

Theo các chuyên gia, lượng phát hành nợ doanh nghiệp trong năm nay tăng mạnh, chủ yếu để tài trợ cho hạ tầng AI. Khi nền tảng được xây dựng bằng tiền vay, rủi ro có thể lan rộng sang hệ thống tài chính.

Nguy cơ hiện nay không chỉ là một vài công ty thua lỗ mà có thể dẫn đến tình trạng vỡ nợ hàng loạt, gây áp lực lên các chủ nợ và làm chao đảo thị trường tín dụng. Đây là kịch bản từng xảy ra trong các cuộc khủng hoảng mà nợ đóng vai trò chất xúc tác chính.

Đáng lo hơn, phần lớn khoản chi này không nhằm vào các dự án có lợi nhuận rõ ràng mà dựa trên kỳ vọng về một tương lai chưa được định hình, đặc biệt là câu chuyện về trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI).

AGI được mô tả là hệ thống có khả năng vượt trội so với con người trong nhiều nhiệm vụ, nhưng hiện vẫn thiếu định nghĩa cụ thể và lộ trình phát triển rõ ràng.

Điều này khiến định giá hiện tại mang tính đầu cơ nhiều hơn là rủi ro được tính toán. Khi giá trị cổ phiếu dựa trên kỳ vọng thay vì lợi nhuận thực tế, nền tảng sẽ trở nên mong manh và dễ sụp đổ. Dù kinh tế Mỹ vẫn vận hành ổn định, nhiều chuyên gia cảnh báo cú sốc từ bong bóng AI có thể khiến hệ thống lung lay.

Bong bóng AI và sự bất cân đối kinh tế

Các nhà kinh tế kỳ cựu và lãnh đạo doanh nghiệp, trong đó có ông Sundar Pichai, đã dùng những cụm từ như “phi lý” để mô tả tình trạng hiện nay. Bong bóng không chỉ thể hiện ở mức giá cao mà còn ở sự chênh lệch lớn giữa lợi nhuận thực tế và quy mô đầu tư.

Hiện tượng này đi kèm với những cấu trúc tài chính phức tạp. Cơn sốt AI mang đầy đủ dấu hiệu của một bong bóng: vốn đầu tư khổng lồ, dự kiến đạt hàng trăm tỷ USD mỗi năm, trong khi khả năng kiếm tiền vẫn mờ mịt. Chi tiêu của người dùng cho dịch vụ AI chỉ chiếm một phần rất nhỏ so với chi phí hạ tầng.

Thị trường còn xuất hiện hiện tượng tài trợ vòng tròn. Ví dụ, Nvidia đã thực hiện các thỏa thuận lớn, trong đó công ty hỗ trợ tài chính cho khách hàng mua sản phẩm của mình.

Điều này tạo ra ảo giác về nhu cầu bùng nổ, khiến định giá tăng dựa trên thỏa thuận nội bộ thay vì doanh thu thực. Các chuyên gia cảnh báo đây là một “ngôi nhà bằng giấy”, nơi sức khỏe của hệ sinh thái phụ thuộc lẫn nhau một cách nguy hiểm.

Mỹ và cuộc đua theo đuổi AGI

Điểm chung của các khoản chi khổng lồ và những thỏa thuận đầu cơ là niềm tin vào AGI - trí tuệ nhân tạo tổng quát, được xem như mục tiêu tối thượng của ngành. Đây là giấc mơ về một hệ thống siêu thông minh có thể làm mọi việc.

Câu chuyện này trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, biện minh cho mọi mức chi tiêu với lời hứa về lợi nhuận độc quyền và tác động thay đổi thế giới. Cuộc đua được mô tả như vấn đề sống còn, không được phép tụt lại phía sau.

Tuy nhiên, sự ám ảnh này đang lấn át các cuộc thảo luận thực tế. Ngành công nghiệp tập trung vào việc mở rộng quy mô mô hình, khiến chi phí đào tạo ngày càng tăng, dù nhiều nhà nghiên cứu nghi ngờ đây có phải con đường duy nhất dẫn đến AGI hay không.

Kết quả là một chiến lược đầu tư dựa trên niềm tin, nơi vốn khổng lồ được rót vào những dự án chưa chắc mang lại lợi nhuận.

Ám ảnh về quy mô và hệ lụy kinh tế

Niềm tin rằng “càng lớn càng tốt” đang chi phối ngành AI. Các doanh nghiệp đua nhau đào tạo mô hình khổng lồ với lượng dữ liệu khổng lồ, đòi hỏi sức mạnh tính toán và năng lượng khủng khiếp.

Tư duy “mở rộng bằng mọi giá” khiến nguồn vốn bị hút vào một “hố đen” AI, làm tăng chi phí vốn cho các ngành sản xuất, năng lượng xanh và nhiều lĩnh vực thiết yếu khác.

Tăng trưởng kinh tế Mỹ trở nên phụ thuộc quá mức vào một lĩnh vực duy nhất, khiến nền kinh tế dễ tổn thương nếu AI gặp trục trặc.

Điều chỉnh tất yếu: Mỹ sẽ ứng phó ra sao?

Nhiều chuyên gia đồng thuận rằng việc điều chỉnh là không thể tránh khỏi, vấn đề chỉ là mức độ. Viễn cảnh giảm mạnh giá cổ phiếu AI ngày càng rõ khi nhà đầu tư mất kiên nhẫn chờ lợi nhuận. Hy vọng lớn nhất là nếu bong bóng vỡ, nó sẽ giống cuộc khủng hoảng dot-com, để lại hạ tầng hữu ích như internet từng làm.

Khả năng chống chịu của kinh tế Mỹ phụ thuộc vào hai yếu tố: mức độ nợ trong hệ thống và sức mạnh của mạng lưới an sinh xã hội. Dù cú sốc có thể làm giảm tài sản hộ gia đình và gây suy thoái, nó khó tái diễn khủng hoảng 2008 vốn bắt nguồn từ nợ thế chấp ăn sâu vào hệ thống ngân hàng.

Rủi ro lớn hiện nay mang tính chính trị: liệu các nhà hoạch định chính sách có tránh được việc cứu trợ giới đầu cơ và tập trung vào hỗ trợ người lao động bị ảnh hưởng, duy trì ổn định kinh tế trong giai đoạn chuyển đổi hay không.

Bong bóng có thể vỡ, nhưng công nghệ sẽ tiếp tục tồn tại. Sức khỏe của nền kinh tế Mỹ phụ thuộc vào cách quản lý hệ quả của cú sốc này.