Chỉ nhận tiền mặt, không nhận chuyển khoản

Theo quy định, kể từ ngày 1/6/2025, hộ có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử kết nối với cơ quan thuế. Đây là bước đầu để tiến đến việc bãi bỏ hoàn toàn thuế khoán vào năm tới.

Việc chuyển từ phương pháp thuế khoán sang cơ chế kê khai theo doanh thu thực tế được kỳ vọng sẽ giảm thất thu ngân sách khi quy định cũ có nhiều bất cập về tính minh bạch và công bằng.

Tuy nhiên, trước những yêu cầu mới về quản lý thuế, không ít hộ kinh doanh đã nhanh chóng tìm cách "lách luật" bằng việc từ chối thanh toán qua tài khoản ngân hàng. Thay vào đó, họ chỉ chấp nhận tiền mặt nhằm tránh phát sinh hóa đơn, tránh bị truy thu thuế dựa trên dữ liệu giao dịch. Nhiều cửa hàng đồng loạt treo biển "chỉ nhận tiền mặt", trong khi các chủ trọ cũng không ngoại lệ, liên tục nhắn tin thông báo ngừng nhận chuyển khoản từ khách thuê.

Chị Bùi Hoài (25 tuổi, Hà Nội) chia sẻ rằng, ngay sau khi có thông tin về việc siết chặt quản lý thu thuế, chủ nhà trọ nơi chị ở đã lập tức thông báo sẽ chỉ chấp nhận thanh toán tiền phòng bằng tiền mặt. “Chủ trọ nói do quy định mới nên mong mọi người thông cảm”, chị Hoài thuật lại.

Hay như anh Minh Thắng (32 tuổi, Hà Nội) cho biết, trong một lần mua cà phê sáng tại quán quen gần nhà, anh rút điện thoại để quét mã QR như thường lệ thì bất ngờ bị từ chối. “Chủ quán nói giờ chỉ nhận tiền mặt, không chuyển khoản nữa. Hỏi lý do thì chị cười trừ, bảo “có quy định mới, thông cảm giùm”, anh Minh kể lại.

Dù cơ quan thuế đã nhiều lần khẳng định mọi khoản thu - bất kể bằng tiền mặt hay chuyển khoản - đều phải kê khai và việc cố tình “chỉ nhận tiền mặt, không chuyển khoản” để che giấu doanh thu có thể bị xử phạt nghiêm khắc, nhưng nhiều hộ kinh doanh vẫn phớt lờ. Họ tiếp tục chỉ chấp nhận tiền mặt như một cách né tránh nghĩa vụ thuế, bất chấp rủi ro vi phạm pháp luật.

Tác động ra sao đến hệ thống ngân hàng?

Trước thực trạng này, nhiều ý kiến lo ngại nếu tình trạng này tiếp tục kéo dài sẽ có những tác động tiêu cực đến hệ thống ngân hàng.

Theo các chuyên gia của SHS, xu hướng né giao dịch qua ngân hàng để tránh bị cơ quan thuế theo dõi dòng tiền, tránh phát sinh hóa đơn để không có căn cứ tính thuế, đó là những dấu hiệu rõ ràng của một nền “kinh tế tiền mặt trong bóng tối” (shadow-cash economy), khi các giao dịch thực ngày càng thoát ly khỏi hệ thống tài chính chính thức.

Tác động trước tiên của xu hướng này là sự suy giảm tỷ lệ CASA (Current Account Savings Account) – nguồn vốn không kỳ hạn vốn được xem như “dòng vốn rẻ” cốt lõi trong hệ thống ngân hàng.

“Trong điều kiện bình thường, CASA giúp ngân hàng tiết giảm chi phí vốn (COF), duy trì lãi suất cho vay ở mức cạnh tranh. Tuy nhiên, khi dòng tiền chuyển khoản bị né tránh và chuyển sang dạng tiền mặt, CASA sụt giảm hoặc ít nhất là tăng trưởng chậm lại, buộc ngân hàng phải phụ thuộc nhiều hơn vào tiền gửi kỳ hạn (lãi suất cao hơn), hoặc phải vay mượn kênh Interbank khi cần xử lý tỷ lệ”, các chuyên gia SHS nhấn mạnh.

Theo thống kê của 27 ngân hàng niêm yết trên sàn chứng khoán, trong quý I/2025, tỷ lệ CASA của toàn ngành ngân hàng giảm từ 22,2% trong quý IV/2024 xuống còn 20,7% trong quý I/2025. Trong đó, có tới 21 ngân hàng ghi nhận tỷ lệ CASA sụt giảm trong quý I/2025. Sự sụt giảm này cho thấy áp lực thanh khoản đang hiện hữu trong hệ thống ngân hàng.

“Dù có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến biến động CASA, nhưng tâm lý rút tiền mặt để “tránh bị soi” là một nhân tố đáng lưu tâm, đang góp phần làm suy yếu “vòng tuần hoàn vốn” trong hệ thống tài chính”, các chuyên gia SHS cho hay.

Trước áp lực này, việc nâng cao trải nghiệm và dịch vụ dành cho khách hàng cá nhân, đặc biệt là nhóm sử dụng tài khoản thanh toán chính, trở thành một đòi hỏi cấp thiết để giữ chân dòng tiền giá rẻ. Nhiều ngân hàng đang phải gấp rút điều chỉnh chính sách sản phẩm, tung ra các chương trình khuyến mãi, giảm phí dịch vụ nhằm thu hút lại dòng tiền thanh toán nhưng hiệu quả thực tế vẫn còn là dấu hỏi.

Trên bình diện vĩ mô, các chuyên gia SHS cho rằng điều khiến vòng quay tiền chậm lại và tạo thách thức cho cơ chế truyền dẫn chính sách tiền tệ. Về nguyên lý, tiền chỉ thật sự phát huy tác dụng với nền kinh tế khi được luân chuyển - từ tài khoản thanh toán sang tín dụng sản xuất, đầu tư. Nhưng khi tiền mặt bị rút ra và “đóng băng” ngoài hệ thống, nó không tham gia vào chu trình tín dụng, không được sử dụng lại để tạo ra giá trị mới.

“Hệ số nhân tiền tệ (money multiplier) giảm sút, giảm kỳ vọng tốc độ tăng cung tiền M2, và điều hành lãi suất mất đi một phần tác dụng. Đây là hiện tượng thường được gọi là “decoupling effect” - tức chính sách tiền tệ và cung tiền bị tách rời khỏi hành vi thực tế trong nền kinh tế, do niềm tin vào hệ thống tài chính bị xói mòn. Nếu dòng tiền không quay vòng qua ngân hàng, dòng vốn không dễ dàng đến tay người cần vay, thì hiệu ứng kích thích kinh tế sẽ bị hạn chế đáng kể”, các chuyên gia nhận định.

Không chỉ vậy, hệ quả dài hạn không chỉ dừng ở mặt kinh tế mà còn ở mức độ hiện đại hóa của hệ thống tài chính quốc gia. Khi người dân quay trở lại dùng tiền mặt thay vì chuyển khoản, không phải vì điều kiện kỹ thuật, mà vì tâm lý né tránh, quá trình số hóa tài chính, cải thiện minh bạch và giảm chi phí xã hội sẽ bị chậm lại.

“Chính vì vậy, bất kỳ cải cách nào tác động đến dòng tiền cũng cần được cân nhắc dưới lăng kính toàn hệ sinh thái kinh tế – tài chính, để đảm bảo vừa đạt được mục tiêu ngân sách, vừa gìn giữ sự vận hành lành mạnh và niềm tin vào hệ thống tài chính quốc gia”, các chuyên gia SHS cho hay.